αγόρα

I

Η λέξη προέρχεται από το ρήμα αγείρω (συναθροίζω) και αρχικά σήμαινε τη συνάθροιση, αργότερα τον τόπο όπου συναθροίζονταν οι πολίτες του αρχαίου ελληνικού άστεως για να πληροφορηθούν ή να συζητήσουν τα δημόσια πράγματα και τις ιδιωτικές τους υποθέσεις. Ο τόπος αυτός έγινε αργότερα και χώρος εμπορικών συναλλαγών, δηλαδή το οικονομικό κέντρο της ελληνικής πόλης. Η Α. είχε και ιερό χαρακτήρα, όταν λατρευόταν εκεί o ιδρυτής της πόλης ή η θεότητα που την προστάτευε, οπότε γίνονταν και αθλητικοί αγώνες προς τιμήν της. Έτσι η Α. ήταν το κέντρο της πολιτικής, κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής. Στην αρχαϊκή εποχή οι Α. ξεπρόβαλλαν στις διασταυρώσεις των κεντρικών δρόμων και είχαν ποικίλες μορφές. Γύρω από τις Α. ήταν χτισμένα τα σπουδαιότερα δημόσια κτίρια και κυρίως το Βουλευτήριο. Με το πέρασμα του χρόνου, χαρακτηριστικά κτίρια των Α. έγιναν οι στοές· διπλές κατά κανόνα, περιέβαλαν (κυρίως από την ελληνιστική εποχή) τη συνήθως τετραγωνική Α. και είχαν καταστήματα στο βάθος, ώστε αυτοί που συγκεντρώνονταν να εξυπηρετούνται στις ανάγκες τους και να προστατεύονται από τον ήλιο και την κακοκαιρία. Όταν με την αύξηση της εμπορικής κίνησης πήρε το προβάδισμα στις Α. η εμπορική δραστηριότητα, έγινε αισθητή η ανάγκη να κατασκευαστεί σε μερικές πόλεις μια άλλη Α. με αποκλειστικά πολιτικοθρησκευτικό χαρακτήρα.

Καλύτερα γνωστές Α. από ανασκαφές, εκτός της αθηναϊκής, είναι η Α. της Κορίνθου, οι ελληνιστικές της Πριήνης και της Μαγνησίας, της Μιλήτου, που είχε και δεύτερη μικρότερη στη δυτική συνοικία της πόλης, η μεγαλοπρεπής της Αφροδισιάδας κ.ά. Ο Παυσανίας περιγράφει τις Α. της Αθήνας, της Σπάρτης, της Μεσσήνης, της Μεγαλόπολης, της Ήλιδας κ.ά.

Το αντίστοιχο της ελληνικής Α. στις ρωμαϊκές πόλεις ονομάζεται forum: βρισκόταν στο κέντρο της πόλης, στη διασταύρωση των δύο κύριων οδών (cardo maximus και decumanusmaximus) με στοές γύρω-γύρω, είχε συνήθως ορθογώνιο σχήμα και εκεί βρίσκονταν τα δημόσια κτίρια, πολλά θρησκευτικά οικοδομήματα με πρώτο το Καπιτώλιο, καταστήματα, εργαστήρια και αναμνηστικά μνημεία. Με τον καιρό στις μεγάλες ρωμαϊκές Α. προστέθηκαν και μικρότερες με χαρακτήρα αποκλειστικά εμπορικό και με προορισμό την έκθεση και πώληση μόνο ενός προϊόντος. Σημαντικότερες για την αρχαιότητα και τα οικοδομήματά τους ρωμαϊκές Α., εκτός από της Ρώμης, ήταν της Πομπηίας και της Όστιας.

Η πρώτη Α. της αρχαίας Αθήνας, βρισκόταν πιθανότατα έξω από την είσοδο της Ακρόπολης. Γύρω στο 600 π.Χ. ο Σόλων τη μεταφέρει μεταξύ Ακρόπολης και Αγοραίου Κολωνού (του σημερινού Θησείου), όπου χτίζονται τα πρώτα δημόσια οικοδομήματα, το αρχικό Βουλευτήριο και ο ναός του Απόλλωνα. O Πεισίστρατος και οι διάδοχοί του χτίζουν την Ηλιαία, την Εννεάκρουνο και τον βωμό των Δώδεκα Θεών. O Κλεισθένης χτίζει τον πρώτο ναό της Μητρός των Θεών και επιφέρει μόνο λίγες κτιριακές μεταρρυθμίσεις. Μετά την περσική καταστροφή (480/479 π.Χ.) χτίζονται η Θόλος, η Ποικίλη Στοά, η Στοά των Ερμών και αργότερα το νέο Βουλευτήριο, η Στοά του Δία, το Στρατηγείο και η νότια Στοά. Τον καιρό του Περικλή οικοδομείται το Θησείον (ναός του Ηφαίστου). Έτσι ο χώρος περιβάλλεται από τις τρεις πλευρές (Β, Δ, Ν) από λαμπρά κτίρια. Τον 4o αι. π.Χ. χτίζεται ο νέος ναός του Απόλλωνα Πατρώου και στη ΒΑ γωνία ένα τετράγωνο περίστυλο κτίριο. Οι ελληνιστικοί χρόνοι αποτελούν λαμπρή περίοδο στην ιστορία της Α. Στην ανατολική πλευρά o βασιλιάς Άτταλος B’ χτίζει τη στοά του. Την ίδια εποχή χτίζονται και οι λεγόμενες μεσαία, νότια και ανατολική στοά. Τώρα πιστεύεται πως αυτό το συγκρότημα είναι το Γυμνάσιοτου Πτολεμαίου και το τετράγωνο κτίριο στα δυτικά (άλλοτε λεγόμενο Ηλιαία) το ιερό του Θησέα. Στη δυτική πλευρά ο ναός της Μητρός και το Βουλευτήριο συγχωνεύονται σε ένα κτίριο: το Μητρώο. Η καταστροφή του Σύλλα (86 π.Χ.) δεν ήταν μεγάλη για την Α. Την εποχή του Αυγούστου χτίζονται δύο μεγάλα κτίρια: το Ωδείο του Αγρίππα και ο ναός του Άρη. Η επιδρομή των Ερούλων (267 μ.Χ.) ερειπώνει την πόλη και την Α. Μόλις το 400 μ.Χ. ξαναχτίζονται ορισμένα κτίρια· το σπουδαιότερο είναι ένα μεγάλο Γυμνάσιο με τη Στοά των Γιγάντων στην πρόσοψή του. Το 529 μ.Χ. ο Ιουστινιανός έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές. Από τότε η Α. ερημώνεται και με τα χρόνια η περιοχή γεμίζει με μικρά ιδιωτικά σπίτια.

Η αρχαία Αγορά της Αθήνας, όπως είναι σήμερα, με τις σημαντικές αρχαιότητες στον περιβάλλοντα χώρο της.

Ερείπια της μνημειακής εισόδου της αρχαίας Αγοράς στη σικελική πόλη Τυνδαρίδα (φωτ. Igda).

Το ανατολικό τμήμα της αρχαίας Αγοράς της Αθήνας, όπου διακρίνεται η ανοικοδομημένη στοά του Αττάλου που χρησιμοποιείται ως μουσείο των αρχαιολογικών ευρημάτων (φωτ. Α. Οικονόμου).

«Ήχος και φως», στην αρχαία Αγορά της Ρώμης.

Η αρχαία Αγορά, με φόντο την Ακρόπολη των Αθηνών.

II

Αρχαία πόλη της Θρακικής χερσονήσου, από την οποία πέρασε ο Ξέρξης όταν επιχείρησε την εκστρατεία του εναντίον της Ελλάδας. Η Α. βρισκόταν κοντά στον ισθμό, όπου υπήρχε ένα ισχυρό τείχος για να προστατεύει τη χερσόνησο από τις επιδρομές.

III

Ονομασία δύο οικισμών.

1. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 260 μ., 192 κάτ.) του νομού Δράμας. Βρίσκεται στις δυτικές πλαγιές των βουνών Λεκάνης, ανατολικά της Δράμας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Δοξάτου.

2. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 220 μ., 208 κάτ.) στην πρώην επαρχία Σουλίου του νομού Θεσπρωτίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αχέροντα.

* * *

η

1. νέα κόρη, μικρό κορίτσι, κορασίδα

2. μικρό αγόρι (που καλείται έτσι χαϊδευτικά από τη μητέρα του).

[ΕΤΥΜΟΛ. < αγόρι, κατά τα θυγατέρα, κοπέλα].